جامعه شناسی فرهنگی ٢٤
روابط و مناسبات اقتصادی-اجتماعی
هر جامعه‌ای به عنوان یک سیستم اجتماعی از ارکان، عناصر و مؤلفه‌هایی خرد و کلان تشکیل شده است. در واقع روند، فرآیند، ساختار، کارکرد و عملکرد هر سیستم اجتماعی به طور مستقیم و غیرمستقیم تحت تأثیر چنین عوامل و متغیرهایی شکل گرفته و تکوین یافته است. مهمترین ارکان، عناصر و مؤلفه‌های شکل دهنده یک سیستم اجتماعی عبارت‌اند از: محیط جغرافیایی و اقلیمی، جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی. بنابراین روابط و مناسبات اجتماعی و همچنین تحولات و دگرگونی‌های اجتماعی در هر سیستم اجتماعی از یک سو به ماهیت ساختاری و کارکردی هر کدام از این عوامل و از سوی دیگر به کنش و واکنش همان عوامل با یکدیگر ارتباط دارد. به عبارت دیگر توسعه اقتصادی-اجتماعی و روابط و مناسبات اجتماعی حاکم بر هر جامعه‌ای برخاسته از ماهیت ساختاری و کارکردی ارکان، عناصر و مؤلفه‌های جغرافیایی و اقلیمی، جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی آن جامعه است. به این ترتیب، هر قدر این عوامل از ساختار و کارکرد هماهنگ و موزون برخوردار باشند، به همان اندازه جامعه در جهت اهداف گروه‌های اجتماعی، رفع نیازهای افراد جامعه و بهره یابی بهینه از امکانات حرکت خواهد کرد. با توجه به این رویکرد، جامعه ایران به عنوان یک سیستم اجتماعی دارای ارکان، عناصر و مؤلفه‌های ناموزون و ناهمگون جغرافیایی، جمعیتی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است و عمده مسایل و مشکلات تاریخی و کنونی آن برخاسته از عملکرد چنین ارکان، عناصر و مؤلفه‌هایی است. عدم توجه به چنین ساختار و عملکردی، ما را نه تنها در تحلیل و تبیین اقتصادی-اجتماعی، برنامه ریزی توسعه و اعمال مدیریت شایسته و بهینه با مشکل مواجه خواهد کرد، بلکه در دست‌یابی به ضرورت‌ها و نیازهای افراد جامعه با موانع و تنگناهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مواجه می‌کند.جامعه ما از یک سو نه تنها دارای محیط زیست، بستر جغرافیایی و اقلیمی ناهمگون و متنوع است، بلکه از تنوع گروه‌های قومی برخوردار است. این دو رکن اساسی و پایدار در جامعه ایران هم می‌توانند زمینه‌ساز ثروت و سرمایه اجتماعی باشند و هم می‌توانند از نظر اعمال مدیریت و توسعه مشکل‌ساز و بحران‌زا باشند.
