الزامات توسعه گردشگری پایدار
مقدمه
صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها به‌دلیل داشتن جاذبه‌های فراوان گردشگری و امکانات ایجاد شده مناسب برای بازدید گردشگران داخلی و خارجی، درآمد قابل توجهی را نصیب آنها می‌کند و از جمله نقاط قوت و زمینه‌های بالقوه در جهت توسعه، توجه به گسترش جامع صنعت گردشگری است. این صنعت دارای جایگاه بالایی در جهت توسعه بوده و درآمد حاصل از آن، صرف پروژههای توسعه از جمله عمرانی، آموزشی و... می‌شود. با توجه بیشتر به این صنعت در ایران، می‌توان ضمن رهایی از سیستم تکمحصولی و جذب بالای گردشگران خارجی، با توجه به قدمت بسیار کهن ایران و وجود مکانهای بسیار پرجاذبه مذهبی و تاریخی به جایگاه شایستهای در بین سایر کشورهایی که به خوبی از این صنعت بهره‌برداری می‌کنند، دست یافت.به عبارتی، گردشگری فعالیتی چندبعدی است که در برگیرنده هتل‌ها، مهمانسراها، رستوران‌ها و مراکز تفریحی، جاذبه‌های گردشگری، نظام حمل‌ونقل، واحدهای خدمات گردشگری و واحدهای ویژه‌ای است که مجموعاً گردشگری را تشکیل می‌دهند. جهانگردی بزرگ‌ترین و پر رونق‌ترین صنعت جهان است. در کشورهای صنعتی و همچنین در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به هنگام طراحی و تدوین سیاست‌های کلان و برنامه‌های کشور به جهانگردی به‌عنوان ابزاری مؤثر در ادامة روند توسعه سیاسی، فرهنگی و اقتصادی توجه خاصی مبذول می‌شود.
بیان مسئله
در دنیا، بودجه‌ای‌که به مسافرت و تفریح اختصاص می‌یابد سه برابر بودجه‌ای است که صرف امور دفاعی می‌شود. این پدیده (مسافرت) با تخصیص یک دهم جمعیت جهان، بزرگ‌ترین جابه‌جایی صلح‌آمیز تاریخ بشر محسوب می‌شود. آثار مثبت اقتصادی (ایجاد اشتغال، درآمد ارزی و...)، اجتماعی، فرهنگی و محیطی جهانگردی این صنعت را به عرصة رقابت کشورهای مختلف بدل کرده است. کشور ما به لحاظ پیشینة تاریخی، فرهنگی و غِنا و تنوع طبیعی و زیست محیطی دارای پتانسیل‌های ارزشمند بسیاری است که با سیاست‌گذاری و برنامةریزی منطقی، اصولی و همه‌جانبه می‌تواند به یکی از مقصدهای اصلی و مطرح جهانی در زمینة جهانگردی تبدیل شود. به نظر می‌رسد؛ یکی از گام‌های اولیه در زمینة توسعه صنعت جهانگردی شناخت و معرفی جاذبه‌ها و پتانسیل‌های موجود در کشور می‌باشد. از این‌رو شناخت و بررسی میراثی فرهنگی به نام جاذبه‌های فرهنگی ـ مذهبی ایران، با دارا بودن ویژگی‌هایی همچون قدمت تاریخی، زیبایی و تنوع می‌تواند به‌عنوان یکی از زمینه‌های جذب گردشگر و نمایاندن فرهنگ و تاریخ دیرینة ایرانیان مؤثر واقع شود.
وقتی از گردشگری فرهنگی صحبت می شود ، قرار است هویت ملی و گفتمان ارزشی و فرهنگی کشور ما به گردشگران معرفی شده و زمینۀ فهم و درک متقابل فراهم شود. اعتقاد بر این است که این‌گونه بهتر می‌توان باورهای غالب و نادرست نسبت به کشور را زدود و هر گردشگر فرهنگی وارد شده به ایران را به سفیری برای تبلیغ و معرفی گفتمان و هویت ملی ما در دنیا تبدیل کرد. بدیهی است، لازمۀ تحقق چنین هدفی برخورداری از پرسنل آگاه، مطلع، علاقه‌مند و متعهد به هویت ملی است که بدون ایجاد هر گونه تنش و با مهارت ارتباطی و تعامل اجتماعی بسیار قوی و با اتکا به آگاهی‌ها و اطلاعات غنی فرهنگی و تاریخی با گردشگران مواجه شود و ضمن ارائه خدمات و انجام وظایف شغلی خود، آیینه تمام نمایی از فرهنگ بالندۀ کشور را به معرض نمایش بگذارد. با چنین مبنا و سیمای مطلوبی برای توسعه گردشگری ایران، نگاهی به وضع موجود حجم شکاف بین آنچه باید بدان دست می‌یافتیم و موضعی که در آن قرار داریم را نشان می‌دهد و ضرورت اقدام عاجل در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در توسعه گردشگری فرهنگی را مطرح می‌کند.
ارزیابی عمکلرد ما در مقایسه با کشورهای مسلمانی همچون مالزی و ترکیه در ایجاد رفاه، توسعه و کنترل و کاهش مشکلات اقتصادی‌ـ اجتماعی و بالا بردن قدرت ملی، با تکیه بر آمارهای موجود، علی‌رغم داعیه‌ای که در جامعه ما بر اسلامیت وجود دارد، چندان رضایت‌بخش نیست و ضرورت دارد که همه نیروها و ظرفیت‌های کشور در راستای بهبود امور، توش و توان خود را بسیج نمایند. طبقه بند‌های متعددی از جاذبه‌های گردشگری شده است:
الف) جاذبه‌های مهیا (آب وهوای مطلوب، مناظر دیدنی) وجاذبه‌های نا مهیا (موزه‌ها، آثار باستانی و تاریخی )؛
ب) جاذبه‌های طبیعی وجاذبه‌های فرهنگی؛
ج) جاذبه‌های طبیعی و جاذبه‌های دست ساخت بشر؛
د) طبقه‌بندی بر اساس نوع مالکیت: دولتی، سازمان‌های غیر انتفاعی و بخش خصوصی؛
ه( تقسیم‌بندی بر اساس منشاء جذب گردشگر: جاذبه‌هایی که منشأ طبیعی دارند (سواحل، دریا، رودخانه، پارک و. . .). جاذبه‌هایی که منشاء فرهنگی دارند (اماکن تاریخی، موزه‌ها، جشنواره‌ها، مراکز پزشکی، سالن‌های نمایش و...).
در مباحث گردشگری از چهل نوع توریسم نیز صحبت می شود که در رونق صنعت گردشگری نقش آفرینی می کنند.[1] عناوین دیگری نظیرگردشگری سلامت، گردشگری تندرستی و گردشگری پزشکی، از مهمترین عناوین توسعه این صنعت به شمار می رود. بر اساس تعریف سازمان جهانی گردشگری ( UN-WTO) یکی از اهدافی که می تواند گردشگر را برانگیزاند تا عزم سفر نماید، مسافرت به منظور سلامتی است. گردشگری سلامت، نوعی از گردشگری است که به منظور حفظ، بهبود و حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیش از24 ساعت و کمتر از یک سال صورت می گیرد. عواملی همچون تغییر در ارزشهای مصرف کنندگان، تغییرات سازندگی، مسن تر شدن جمعیت اقتضائات سیستم خدمات بهداشتی را می توان عوامل اصلی ظهور گردشگری سلامت دانست. مجموعه این عوامل موجب گردیده اند تا گردشگری سلامت در حال حاضر در زمره رو به رشدترین انواع گردشگری محسوب شود. توانمندی های بالقوه وسیع کشور عزیزمان در انواع مختلف گردشگری سلامت موجب شده است تا سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بهره برداری از این بازار رو به رشد و رقابتی را با تشکیل کمیته گردشگری سلامت و حمایت های ویژه از آن در دستور کار خود قرار دهد.گردشگری سلامت(Health Tourism )، به مسافرت افراد از محل دائم زندگی خود جهت حفظ، بهبود یا حصول مجدد سلامت جسمی و ذهنی فرد به مدتی بیش از 24 ساعت و کمتر از یک سال گردشگری سلامت اطلاق می شود .از میان انواع گردشگری سلامت، می توان به گردشگری تندرستی و گردشگری پزشکی اشاره کرد[2].
گردشگری در مفهوم پایداری در برگیرنده پردازش معنایی خاص خود است.در این میان زایش این مفهوم در ادبیات گردشگری حاصل تلاش در دستیابی به توسعه پایدار در تمامی زمینه های توسعه می باشد.بخصوص بعد از اجلاس زمین در سال 1992در ریودوژانیرو که دولت ها را به سمت توسعه‌ای سوق داد که حداقل زیان ولطمه را برمحیط زیست وارد سازد ؛ توافقات حاصله در دستور کار جلسه 21(یعنی برنامه‌های مربوط به قرن بیست ویکم) قرار گرفت. این دستور جلسه در واقع شامل مجموعه‌ای از طرح ها عملی مفصل بود که نقش هر کشور در رسیدن به توسعه پایدار بیان می نمود.از این رو بر مبنای دستور جلسه 21، از سوی سازمان های بین المللی گردشگری در سطح جهان « دستور جلسه 21برای گردشگری » منتشر شد.که در آن نیاز به رسمیت شناختن نقش گردشگری را در فرایند توسعة مناسب گوشزد می کرد و ضرورت طرح عملی برای سازمان های گردشگری را در راستای به فعلیت در آوردن اصول گردشگری پایدار را پیش می‌کشید.به دنبال این روند اولین کنفرانس جهانی گردشگری پایدار در سال 1995 در مادرید برگزار شد. برخی از نکات مطرح شده در این کنفرانس پیرامون گردشگری پایدار عبارت بودند از :
توسعه گردشگری باید براساس معیارهای پایداری باشد. بدین معنا که مسایل اکولوژیکی در بلند مدت ، مسایل اقتصادی و تعهدات لازم نسبت به جنبه های اجتماعی و اخلاقی باید رعایت شود.
ماهیت پایداری گردشگری مستلزم محیط های طبیعی ، فرهنگی وانسانی است.
گردشگری باید جنبه های فرهنگی ، ارزشی وعناصر سنتی جوامع محلی را مد نظر داشت باشد.
بطور‌کلی این تلاش ها نشان ازآن دارد که گردشگری بتواند در پردازش توسعه پایدار راهکاری عملی را شکل دهد.از این رو هدف اصلی در بسط معنایی گردشگری پایدار پیرامون ارائه روش های منطقی در بهره گیری از منابع طبیعی و انسانی و ممانعت از به کارگیری غیر علمی این منابع می باشد. توسعه پایدار گردشگری دارای دو جنبه حفاظت از محیط زیست ومنابع ومیراث فرهنگی جوامع است. از این روگردشگری پایدار باید با سیاست مشخص و مدونی به اجرا در آید تا بتواند حرکت امید بخشی را در توسعه همه جانبه فضاهای جغرافیایی تضمین کند.
عوامل زیربنایی و توسعه نیافتگی کشورها، مانعی درجهت جذب گردشگران است، از جمله این عوامل می‌توان به شبکه‌های حمل‌ونقل، عدم وجود هتل‌ها و رستوران‌های مناسب اشاره کرد. گذشته از موانع مادی، این جوامع غالباً دچار مدیریت‌های پراکنده و فاقد برنامه منسجم در این مورد می‌باشند. البته در ایران طی سال‌های اخیر برنامه‌ریزی‌هایی در این مورد صورت گرفته است که تنظیم سند چشم‌انداز بیست‌ساله شاهدی بر این مدعاست.
سنت‌گرایی اجتماعی به‌مثابه یک مانع
برخی سنت‌گرایی را از عوامل دفع گردشگر می‌دانند. واقعیت آن است که در میان اقشاری از جامعه ایران نوعی بیگانه‌هراسی و در عین حال بدبینی توأم با محافظه‌کاری نسبت به گردشگران خارجی وجود دارد که برنامه‌ریزان را با مشکل مواجه می‌کند. حال این امر به شرطی است که خود مسئولان در زمره بدبینان نباشند که در غیر این صورت مشکل چندین برابر می‌شود.
عدم تخصص مسئولان
عدم توجه جدی به امر گردشگری موجبات آن را فراهم می‌آورد که کار مدیریتی در این عرصه به گونه‌ای ساده در نظر گرفته شود که امور مربوط در اختیار افراد فاقد تخصص و صلاحیت قرارگیرد. این امر موجبات آن را فراهم می‌آورد که تلاش‌های برنامه‌ریزان و دلسوزان این عرصه بنا به‌دلیل ذکر شده مؤثر واقع نشده و نتایج مورد انتظار حاصل نشود.
اهداف توسعه گردشگری
1- فراهم کردن چارچوبی به‌منظور افزایش استاندارد زندگی مردم از طریق سود اقتصادی حاصل از گردشگری؛
2- توسعه زیرساخت‌ها و فراهم کردن تسهیلات تفریحی برای گردشگری و ساکنان محلی؛
3- حصول اطمینان از تناسب نوع تسهیلات با اهداف منطقه.؛
4- توسعه برنامه‌ای که با فرهنگ، جامعه و اهداف اقتصادی دولت و مردم کشور مهمان‌پذیر هماهنگ باشد؛
5- فراهم‌سازی رضایت گردشگری .
٦-تأمین ارز در کشور از طریق ارائه خدمات به گردشگران خارجی
٧-صادر کردن فرهنگ و تمدن ایران به خارج از مرز ها(هر گردشگر خارجی می تواند-پس از بازگشت به کشورش- سفیر فرهنگی در کشور خود باشد)
٨-توسعه ارتباط موثر با سایر ادیان و فرهنگ های موجود در جهان
٩- گسترش مردم شناسی ایران در قالب ارائه صنایع دستی و خرده فرهنگ های موجود در ایران
ایران در ردیف کهن‌ترین تمدن‌های جهان قرار دارد و به همین دلیل و نیز به خاطر وجود آب و هوای متنوع و جاذبه‌های طبیعی زیبا و متعدد از مهمترین مراکز گردشگری دنیا به حساب می‌آید و سه مکان از میان 12 مکانی که یونسکو در جهان آنها را به‌عنوان «میراث تمدن جهانی» به رسمیت شناخته و ثبت کرده است، در ایران قرار دارد. گسترش جغرافیایی کشور، در ناحیه پانزده درجه عرض جغرافیایی و برخورداری از سواحل طولانی در بخش‌های جنوبی و شمالی کشور و همچنین وضع ناهمواری کوهستانی، جلگه‌ای و کویرها، وجود دریاچه‌های بزرگ و کوچک از یک طرف و آثار باستانی و تاریخی در جای جای کشورمان از طرف دیگر، باعث شده است که ایران جزء ده کشور اول از نظر توانایی گردشگری در دنیا شناخته شود.
کشور ایران از گذشته‌های دور به جهت موقعیت سوق الجیشی و تأثیری که حکومت‌های حاکم آن بر منطقه و جهان معاصر خود داشته است، مورد بازدید جهانگردان قرار گرفته که از مشهورترین آنها می‌توان «هردوت و گزنفون» از مورخان یونان باستان، «مارکوپولوی ونیزی» و «ابن بطوطه بغدادی» را نام برد.
پس از انقلاب به‌دلیل فضای حاکم بر کشور و سپس 8 سال دفاع مقدس ملت ایران، به موضوع جهانگردی توجه زیادی نشده است و در سال‌های ١٣٧٩ تا ١٣٨٢ سازمان ایرانگردی و جهانگردی سابق با همکاری سازمان جهانی جهانگردی و برنامه عمران سازمان ملل متحد اقدام به تهیه سند ملی توسعه و مدیریت جهانگردی کشور کرد ، اما به مراحل اجرایی نرسید و البته به‌دلیل کمبود نیروی کارشناسی در تیم برنامه و عدم جذب نخبگان فرهنگی و برنامه ریزان مطلع در زمینه گردشگری فرهنگی هنوز کار خاصی بر روی آن انجام نشده است.
مقایسه گردشگری ایران با گردشگری در دنیا
سهم جهان اسلام از صنعت گردشگری در سال 1999 با بیش از 51 میلیون جهانگرد ورودی به کشورهای اسلامی، رقمی بالغ بر 27 میلیارد دلار بوده است. در حال حاضر، 21 درصد جمعیت مسلمانان به زبان عربی گفت‌وگو می‌کنند که ساکنان 18 کشور اسلامی را تشکیل می‌دهند. این درحالی است که 1/5 درصد ملل مسلمان به یکی از دو زبان فرانسه یا انگلیسی و 5/1 درصد نیز به یکی دیگر از زبان‌های اروپایی تکلم می‌کنند. 2/14 درصد هم علاوه بر زبان خاص خود به یکی از زبان‌های اروپایی صحبت می‌کنند.
امروزه اهتمام جدی سازمان کنفرانس اسلامی و نهادهای ذی‌ربط آن به موضوع گردشگری و مشارکت هرچه فعال‌تر تمامی اعضای آن در این زمینه از دیدگاه فرهنگی و اقتصادی انکار‌ناپذیر است و امید می‌رود که تصمیمات این نشست با اتخاذ راهکارهای مناسب اجرایی و عملیات با هدف پیشبرد اهداف امت اسلامی و تحقق آرمان‌های مشترک به منصه ظهور برسد.
میزان درآمد جهانی صنعت گردشگری در سال 2000 معادل 476 میلیارد دلار بوده است که نشانگر اهمیت اقتصادی این صنعت است که بعد از صنعت نفت و صنعت خودرو در ردیف سوم صنایع مهم جهان قرار دارد. متأسفانه سهم جهان اسلام از مبلغ 476 میلیارد دلار درآمد جهانی خیلی ناچیز و تنها حدود 7 درصد است و از حجم عظیم 3/698 میلیون نفر جهانگرد بین‌المللی که سازمان جهانی گردشگری در سال 2000 برآورد کرده است، تنها حدود 50 میلیون نفر به کشورهای اسلامی وارد شده‌اند که البته اکثریت هم مسلمان بوده‌اند.
کشورهای اسلامی برای گذار از معضلات فرا روی صنعت گردشگری، نیازمند اتخاذ سیاست‌های میان‌مدت و بلندمدت در سطح ملی و تدوین روش‌هایی برای توسعه گردشگری و مشارکت دادن بخش خصوصی هستند. توجه به ویژگی‌های جوامع اسلامی مانند اهمیت نهاد خانواده و نقش قوی عواطف و اخلاق در تار و پود آن، می‌تواند انواع جدیدی از گردشگری را تأسیس کند که هرچند در قالب‌های سنتی مورد توجه است، ولی به‌صورت سیستماتیک و مدرن مورد توجه کارشناسان نبوده است.
برخی مشکلات و موانع گردشگری در ایران:
الف) فقدان یک برنامه جامع و استراتژیک مصوب که امنیت سرمایه گذاری را افزایش دهد و همچنین مشخص نبودن هدف‌ها و سیاست‌های ایرانگردی و جهانگردی در قالب یک برنامه اجرایی؛
ب) موانع قانونی و حقوقی
ج) موانع اداری ،سیاسی و امنیتی ( داخلی)
د) موانع سیاسی و امنیتی خارجی(تبلیغات منفی در خارج از کشور و ایران هراسی) فضای نامساعد تبلیغاتی برای مخدوش کردن چهره ایران و انزوای ایران در سطح بین‌المللی؛
ه) موانع فرهنگی (عدم پذیرش گردشگر بی حجاب-عدم زبان مشترک به جهت ضعیف بودن زبان انگلیسی در بین مردم عادی و حتی مدیران عدم تطبیق و هماهنگی گردشگران برخی از کشورهای خارجی با فرهنگ اسلامی در روابط و برخوردهای اجتماعی)
و) فقدان نیروی انسانی کار آزموده و متخصص امور جهانگردی در دفاتر ایرانگردی و جهانگردی و بی‌اطلاعی و بی‌تجربگی کادر شاغل در مؤسسات گردشگری (کارکنان آژانس‌ها و راهنمایان جهانگردی)؛
ز) عدم تمایل بخش خصوصی به سرمایه‌گذاری در این بخش به‌علت عدم سودآوری؛
ح) حمایت ناکافی دولت در مورد امنیت جهانگردان، اقدامات سلیقه‌ای و محدود‌کننده از سوی برخی مقامات غیر مسئول و ناهماهنگی در همکاری بین سازمان‌ها و ارگان‌های دولتی که در بهبود وضع جهانگردی مؤثرند.
سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور در تحقیقی که درباره معضلات و راهکارهای صنعت گردشگری انجام داده است، اصلی‌ترین مشکلات ساماندهی فعالیت‌های گردشگری در کشور را این‌گونه تحلیل کرده است:
- مشخص نبودن هدف‌ها و سیاست‌های ایرانگردی،
- وجود مشکلات دیپلماتیک در سطح جهان برای به انزوا کشیدن ایران،
- عدم تطبیق فرهنگ برخی از جهانگردان خارجی با فرهنگ اجتماعی ایران،
- فقدان نیروی انسانی کارآزموده در شرکت‌های ایرانگردی،
- عدم حمایت دولت و عدم تمایل بخش خصوصی برای حضور جدی و بزرگ در این بخش،
- نبود مراکز آموزشی جهانگردی و عدم ساماندهی جاذبه‌ها و امکانات گردشگری
- فقدان تسهیلات لازم برای واردات تجهیزات مورد نیاز و حقوق گمرکی بالای آنها،
- فقدان تسهیلات لازم برای اعطای وام با شرایط مناسب به بخش خصوصی
- ناهماهنگی بین مراکز مسئول در زمینه گردشگری از مهمترین مؤلفه‌هایی هستند که شاخص صنعت توریسم ایران را در حال حاضر با شوک شدیدی مواجه ساخته‌اند.
عوامل تأثیرگذار و تسهیل کننده در توسعه صنعت گردشگری
با توجه به پژوهش‌های انجام شده و همچنین تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده در جهت شناسایی راه‌های مشارکت مردم در توسعه صنعت گردشگری ایران ضمن لزوم بازتعریف از گردشگری متناسب با شرایط بومی مذهبی کشور ، موارد ذیل پیشنهاد می‌شود:
1- بالا بردن جو اعتماد و اطمینان نسبت به نظام حاکم از طریق هماهنگی و همکاری در سازمان‌ها و نهادهای درگیر در بخش گردشگری. وجود هماهنگی میان سازمان‌های مرتبط اعم از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، سازمان محیط زیست، نیروی انتظامی و... و همچنین لزوم سیاست‌گذاری‌های مشترک باعث اعتماد مردم به نظام شده و مردم را در جهت سرمایه‌گذاری در این صنعت ترغیب می‌کند؛
2- تامین امنیت افراد از لحاظ اجتماعی و فرهنگی توسط نیروی انتظامی، تأمین سلامت و بهداشت جسم و روان توسط بخش بهداشت و درمان، تامین امنیت سر پناه توسط بخش نظارت بر ساخت و ساز اماکن (سازمان نظام مهندسی ساختمان)؛
3- ایجاد آگاهی عمومی در بین مردم در زمینه میراث گذشتگان؛ به‌طوری که مردم بر این امر وقوف کامل یابند که بناها و اشیاء تاریخی، تنها عامل عینی و پل ارتباطی نسل‌های گذشته با نسل حاضر و آینده است و از طریق آنها می‌توان به ابعاد اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، سیاسی و هنری گذشتگان پی برد؛
4- حمایت قانونی با توجه به قوانین مصوب و استفاده از نیروی انتظامی و نیروی بسیج دستگاه قضایی در برخورد با افراد خاطی؛
5- تبلیغ در میان افراد نیکوکار استان در جهت کمک در مرمت و بازسازی آثار تاریخی. ایجاد صندوق و شماره حساب مربوط به آن، زیر نظر ارگان‌های ذی‌صلاح و تبلیغات مداوم از راه‌های مختلف و سعی در کشاندن گردشگران داخلی و خارجی به استان؛
6- تشویق سرمایه‌گذاران بخش خصوصی یا اعطای تسهیلات مالی در ایجاد مهان‌پذیر در مرکز شهرستان در تبلیغ برای تداوم فعالیت آن؛
7- بالا بردن ضریب امنیت سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری؛
8- اجرای تبلیغات گسترده و پر دامنه در زمینه تشویق مردم به مشارکت در زمینه فعالیت‌های گردشگری و معرض برنامه‌های ارگان‌های اجرایی شهرستان و مؤسسات و افراد دخیل در این صنعت؛
9- تهیه و چاپ بروشور و نشریات در زمینه توسعه راه‌های مشارکت مردم در امر گردشگری و همچنین معرفی زمینه‌های سرمایه‌گذاری در این صنعت و معرفی تسهیلات اعطایی به سرمایه‌گذاران در این بخش؛
10- اجرای برنامه‌های آموزشی و ابتکارات آموزشی در زمینه‌های فرهنگی و زیست محیطی؛
11- راهکارهایی برای رونق و پیشرفت گردشگری الکترونیک در ایران نظیر ایجاد نهادی تحت عنوان مرکز گردشگری مجازی در سازمان ایرانگردی ایران؛
12- دخالت دادن وزن گردشگری مجازی در چشم انداز گسترش صنعت گردشگری در ایران
13- ایجاد و تدوین دوره‌های آموزش الکترونیکی توسعه گردشگری در مراکز دانشگاهی کشور
14- توجه به اطلاع رسانی الکترونیکی رسمی پتانسیل‌های گردشگری ایران در رسانه‌های جهان
15- ایجاد کارت‌های الکترونیکی اعتباری برای استفاده از مراکز گردشگری ایران و فروش آن از طریق وب، برای مخاطبان داخلی و بین‌المللی.
و در نهایت، تأمین حقوق و مزایای مکفی برای پرسنل بومی بخش گردشگری در مناطق هدف. توصیه می‌شود که مسئولین صنعت گردشگری به مردم محلی دستمزد کافی پرداخت نمایند؛ چرا که این عامل به افزایش مداوم اطمینان دوجانبه و بهبود کیفیت عملکرد انجامیده و می‌تواند سرمشقی برای دیگران باشد؛ آموزش مردم بومی باعث می‌شود نیروی انسانی ماهر تربیت شود؛ چرا که یکی از موانع پیشرفت صنعت گردشگری، فقدان نیروی انسانی ماهر است. اگر جامعه میزبان احساس کند که بر روند توسعه و گسترش این صنعت و افزایش جهانگرد کنترل دارد، احساس راحتی بیشتری می‌نماید و از آن حمایت می‌کند. سطح دانش، توزیع عادلانه در آمدهای حاصل از گردشگری و احساس داشتن کنترل بر صنعت پایدار گردشگری نقش بسیار مهمی‌را ایفا می‌کند. از سوی دیگر رسانه‌های گروهی می‌توانند بر درک و فهم پایدار گردشگری نقش بسیار مهمی را ایفا کنند. همچنین رسانه‌های گروهی بر درک و فهم افراد در جامعه مورد مسائل یا امور عمومی اثر می‌گذارند و در مورد گردشگری اطلاعات بیشتری ارائه می‌کنند. در این راه بر میزان دانش و آگاهی افزوده و ذهن آنها را در مورد تعارض بین گروه‌ها آماده و آگاه‌کنند. اگر جامعه میزبان درباره گردشگری آگاهی کامل داشته باشند از دیدگاهی مثبت به مهمانان نگاه خواهد کرد.
راهبردهای پیشنهادی جهت توسعه گردشگری (با تأکید بر گردشگرخارجی)
الف) راهبردهای مدیریتی
1. کاهش تصدی‌گری دولت در بخش گردشگری؛
2. بررسی و نقد ساختار و تشکیلات سازمانی کشور، برای گسترش صنعت گردشگری؛
3. بررسی نقش بخش‌های خصوصی و غیردولتی، در گسترش صنعت گردشگری کشور و ارائه راهکار برای حضور هر چه بیشتر در این حوزه؛
4. استفاده از کارشناسان و متخصصان این حوزه در بدنه مدیریتی گردشگری کشور، در راستای گسترش بنیان‌های گردشگری بر پایه ریشه‌های علمی‌و بازرگانی جهانی گردشگری؛
5. تدوین نظام مدیریتی پویا، علمی، کارآمد، اثربخش و غیر سلیقه‌ای؛
6. برنامه‌ریزی‌های دقیق کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت به جای روزمرگی؛
7. استقرار سیستم مدیریتی نظام‌مند، فراملی، برون‌گرا و مبتنی بر کار کارشناسی؛
8. نگرش سرمایه‌گذاری به جای هزینه به صنعت گردشگری؛
9. نگرش فرصت‌محور به جای تهدیدمحور به صنعت گردشگری؛
10. نگرش سرمایه‌گذاری به جای هزینه (سرمایه فرهنگ و تمدن ایرانی)؛
11. ضرورت تغییر در اندیشه و باور به مسئله (باور داشتن فلسفه وجودی گردشگری ـ گردشگری یک نیاز ملی است)؛
12. ضرورت نگرش استراتژیک و بلندمدت به گردشگری؛
13. حذف مقررات و قواعد زائد و جایگزین کردن مقررات جدید در حوزه گردشگری؛
14. توجه به تغییرات و تحولات در عرصه بین‌المللی و رقابت جهانی با حفظ منافع ملی؛
15. انسجام دستگاه‌های اجرایی، در سطح سیاست‌گذاری، اجرا و برنامه‌ریزی،
16. برطرف کردن دغدغه‌های موجود در زمینه مسائل فرهنگی و هموار ساختن راه ورود گردشگران به کشور؛
17. تخصیص منابع بیشتر دولتی برای توسعه زیربناها و مدیریت میراث فرهنگی؛
18. اجرای سیستم‌های توسعه و برنامه‌ریزی گردشگری، به نحوی که باعث ایجاد یک شالوده مناسب برای توسعه پایدار این بخش در درازمدت شود.
19. بهبود تسهیلات خدمات مرزی در زمینه صدور روادید، امور مهاجرت، گمرک و خدمات حمل و نقل؛
20. نقش و اهمیت توسعه‌ای گردشگری به ساده‌ترین روش ممکن به عموم آموزش داده شود و مباحث مربوط وارد کتاب‌های درسی مدارس شود.
21. تربیت نیروی انسانی واجد شرایط در بخش گردشگری، به نحوی که قادر باشد خدمات کیفی سطح بالا را طبق انتظارات و خواسته‌های گردشگران ارائه کند.
22. ایجاد یک ساختار سازمانی جهت همکاری و هماهنگی بین بخش‌های دولتی و خصوصی؛
23. گسترش همکاری‌های بین‌المللی از جمله کنوانسیون میراث جهانی (از جمله سازمان جهانی است که با هدف جلب همکاری‌های همه‌جانبه ملل جهت حفاظت از میراث گرانبهای فرهنگی و طبیعی جهان فعالیت دارد)؛
24. تدوین نظام جامع حقوقی گردشگری در ایجاد تصویر مثبت ذهنی و احساس امنیت گردشگران نقش بسزایی دارد؛
25. ایجاد امنیت، فراهم آوردن تسهیلات و ارائه امکانات رفاهی و خدماتی لازم به گردشگران از جمله وظایف اصلی دولت‌هاست؛
26. به‌کارگیری فناوری‌های نوین ارتباطی و سیستم‌های اطلاعاتی به‌منظور توسعه صنعت گردشگری (صنعت گردشگری از صنایعی بود که از مزایای فناوری‌های سیار استفاده می‌کند. با ارائه سرویس‌های متنوع نظیر مسیریابی، سرویس رزرو، سرویس اطلاع‌رسانی و...)؛
27. تأسیسات زیربنایی حمل‌ونقل در حال حاضر اگرچه موجود و گسترده است، ولی نیاز به نوسازی و نگهداری و بهره‌برداری بهتر دارد.
28. ایجاد امکانات تبادل استاد، دانشجو و فناوری صنعت گردشگری میان کشورها و ملل مختلف.
ب) راهبردهای حوزه رسانه و گسترش تبلیغات
1. استفاده از شبکه‌های متعدد رادیویی و تلویزیونی، شبکه‌های ماهواره‌ای و استفاده از شبکه جهانی اینترنت در جهت معرفی جاذبه‌های طبیعی و تفریحی و آثار و بناهای باستانی و تاریخی؛
2. ارتباط مؤثر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری با رسانه‌ها؛
3. بحث تبلیغات و پیامدهای آن در گردشگری در قالب نوشتاری، دیداری و شنیداری که هر کدام در مرحله‌ای از برنامه‌های گردشگری، تأثیری خاص دارد؛
4. توجه به گردشگری در میان اقشار مختلف جامعه و تبلیغات و فعالیت‌های اطلاع‌رسانی در زمینه گردشگری که در این زمینه (صدا و سیما و آموزش و پرورش نقش زیادی در ترویج آن می‌تواند ایفا کنند)؛
5. تقویت روابط بین‌المللی و معرفی دقیق و کامل چهره ایران در خارج از کشور؛
6. افزایش آگاهی عمومی درباره میراث و فرهنگ اسلامی ایران در بازارهای داخلی و بین‌المللی؛
7. شناسایی و ارائه اطلاعات در خصوص مناطق مختلف کشور، به همراه فرهنگ آن مناطق به افراد در داخل و خارج ازکشور از طریق رسانه‌های گروهی؛
8. استفاده از تمامی ظرفیت‌های تبلیغاتی برای ارائه تصویر صحیح از ایران؛
9. تهیه برنامه‌های تلویزیونی جذاب از جاذبه‌ها و میراث فرهنگی و افزایش زمان پخش این برنامه‌ها؛
10. گسترش نشریات و مطبوعات مرتبط با حوزه گردشگری؛
11. تقویت پایگاه‌های اطلاع‌رسانی مربوط به جاذبه‌های گردشگری در وبگاه‌های جهانی؛
12. برگزاری کنگره‌های بین‌المللی، برپایی سمینارهای ملی و همایش‌های تخصصی.
ج) راهبردهای توسعه کارآفرینی
1. ایجاد انگیزه و بررسی راه‌های تقویت مشارکت مردم در این صنعت؛
2. جلب اعتماد بخش خصوصی به‌منظور جذب و سرمایه‌گذاری در این حوزه؛
3. بالا بردن ضریب امنیت سرمایه‌گذاری در بخش گردشگری؛
4. تشویق تفکر کارآفرینی (تفکر کارآفرینی موجب اشتغال‌زایی و در نهایت رفع بیکاری و کاهش ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود)؛
5. برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در راستای جذب اقشار جامعه، به‌ویژه جوانان تحصیل‌کرده برای فعالیت در ابعاد مختلف حوزه گردشگری؛
6. حمایت دولت از سیستم‌ها و مراکز آموزشی مرتبط و کارآفرینان در زمینه گردشگری فرهنگی در فرایند توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در توسعه گردشگری فرهنگی کشور؛
7. نشان دادن اهمیت رشته‌های تحصیلی مرتبط با صنعت گردشگری برای جوانان و امکان اشتغال‌زایی فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها از الزامات این فرایند محسوب می‌شود. در کشورهای گردشگر‌پذیر و در جوامعی که بخش عمده‌ای از درآمد دولت را به صنعت گردشگری اختصاص داده‌اند، سیاست‌گذاران دولت‌ها بر پایه حمایت از دست‌اندرکاران و گردانندگان چرخه این صنعت قرار گرفته است.
8. با جلب اعتماد، تقویت مشارکت و تسهیل سرمایه‌گذاری برای رونق بخش گردشگری می‌توان ایران را به جایگاه اصلی خود در صنعت پر رونق گردشگری رساند.
9. یکی از زیرساخت‌های مهم گردشگری، صنعت هتلداری است. این دو بخش لازم و ملزوم یکدیگر محسوب می‌شوند. برای دستیابی به اهداف برنامه پنج ساله چهارم توسعه در جذب گردشگران، به 150 هتل سه تا پنج ستاره نیازمندیم که باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی ساخته شوند. بنابراین صنعت هتلداری به شدت به حمایت دولت در جهت سرمایه‌گذاری و تشویق بخش خصوصی به مشارکت در آن نیازمند است.
تبسم جمشیدی