الزامات شناخت مسائل فرهنگی اجتماعی عربستان ٦

تقابل سنت و مدرنیته

مسئله دیگری که عربستان با آن درگیر است تقابل سنت با مدرنیته است. به نوعی درگیری نوگرایی و سنت‌گرایی در جریان است و نکته این است که سنت‌گرایی تنها یک پدیده اجتماعی نیست بلکه بخش بزرگی از دغدغه دولت و حاکمیت عربستان را تشکیل می‌دهد. این تضاد جدی و مهم می‌تواند برای عربستان تبعات منفی بسیار زیادی داشته باشد.

جریان جدید نوگرا در عربستان که به واسطه بازگشت قشر تحصیلکرده در غرب (اروپا و آمریکا) گریبانگیر جامعه عربستان شده است به شدت متأثر از غرب بوده و خودش باعث نابودی عربستان خواهد شد. دو رویکرد جدی می‌توان برای آینده پیش روی جامعه عربستان تصویر کرد:

1.       رویکردی که یکپارچگی عربستان را به دنبال دارد.

2.     رویکرد عدم یکپارچگی عربستان و یا مستعد تغییر و فروپاشی که در این صورت هیچگاه این تغییر از پایین به بالا اتفاق نمی‌افتد بلکه از بالا به پایین (یعنی به خاطر بی‌تدبیری حاکمان) اتفاق خواهد افتاد.

به هر روی تنش‌ها در عربستان سریع و صریح نخواهد بود چرا که سیستم امنیتی متمرکز و بسیار قوی در عربستان حاکم است که قوی‌ترین سیستم‌های امنیتی جهان عرب به شمار می‌رود. در سیستم امنیتی هر کشور تعدّد و تکثّر سازماندهی‌های امنیتی، نشان‌دهنده قدرت امنیتی آن کشور است. با این وصف چون کشور عربستان دارای 7 سازمان امنیتی مختلف است از اینرو به لحاظ امنیتی قوی است. به‌طور کلی اینکه تا تزلزل سیاسی جدی صورت نگرفته است نباید شاهد بروز تغییر باشیم ولی در صورت وجود لرزش سیاسی فروریختن سریع آن دور از انتظار نیست ولی آنچه مسلم است فعلاً آرامش نسبی (حداقل 3 تا 5 سال آینده) برقرار است.

رابطه ضعیف دولت و ملت

تشریح درست و منطقی و واقعی رابطه بین دولت و جامعه عربستان است که در این بررسی روندها مورد واکاوی قرار می گیرد. تعارض بین سنت و مدرنیسم و به طور کلی قرائت‌های وهابی و چالش رادیکالیسم که دولت عربستان به شدت با آن درگیر است می‌تواند حاکمیت و دولت عربستان را با مشکل و چالش اساسی مواجه کنند.بویژه اینکه در عربستان با نوعی قوم‌گرایی مواجهیم که در آن ضدیت کامل با ایران مشهود است.

عربستان به واسطه عملکرد خصمانه و اتخاذ سیاست‌های منفی و واگرا به منفورترین کشور در اطراف خودش شده است. عربستان اراده کرده است که نقش رهبری را در جهان عرب داشته باشد ولی نمی‌تواند. تنها عامل وحدت‌بخش تأسیسی در عربستان که وهابیت است در حال حاضر به بلای جان عربستان تبدیل شده چرا که از یک سو آنها گرایش به هر چیزی را حرام و شرک می‌دانند و از سویی دیگر آنها خود را وهابی نمی‌دانند! ولی هیچ کس در عربستان در عالم واقع نمی‌تواند خود را از وهابیزم دور بداند (حتی شاهزاده‌ها)

درواقع در عربستان نمی‌شود از وهابیزم تبری جست ولی در مورد تبری جستن از داعش، طالبان، القاعده و ... این امکان وجود دارد چرا که در حال حاضر در دنیا و حتی غرب عربستان را به وهابیزم می‌شناسند و جا افتاده است. معضل دیگری که گریبانگیر عربستان است این است که در طول چند دهه گذشته چیزی به نام «ملیت» شکل نگرفته است. بحث «ملیت» در عربستان دو مانع جدی دارد:

اول: وهابیت است که سرسخت مخالف ملی‌گرایی است. دوم: آل سعود که در برابر آن ملی‌گرایی معنایی ندارد.