نهادهای پانزده گانه توسعه (قسمت ٥)
8- ساختار بودجه دولت
دکتر عظیمی معتقد است یکی از نهادی که در ایران در الگوی توسعه کشور مورد توجه قرار نمی گیرد، همین نهاد است و هم چنین اشاره می کند امروز بودجه دولت بایستی متکی بر فعالیت اقتصادی مردم باشد، نه زندگی مردم متکی به بودجه دولت. اضافه می کند در ایران باید بیندیشیم که چگونه می توانیم هم از بخش نفت استفاده معقول ببریم، که باید ببریم، زیرا اولاً: از مواهب طبیعی ما است و ثانیاً پیوند بخش نفت با بودجه دولت قطع شود.
در واقع ساختار بودجه باید متکی شود بر تولید اقتصادی جامعه و در حقیقت کار مردم. دکتر عظیمی در یکی از سخنرانی های خود می گوید ما بر اساس ضوابط فنی به نهادها و سازمان هایمان فکر کنیم و نه بر اساس داستان های ارزشی.
نهاد بسیار مهم دیگر مجلس است. مجلس نهادی است که اگر ضوابط فنی در آن رعایت نشود مشکلات اساسی گریبان ما را خواهد گرفت. اولین ضابطه فنی این است که لوایحی که به مجلس می آید حداقل باید شش گزارش توجیهی داشته باشد، همه مجالس پیشرفته چنین اند. من می پرسم کدام لایحه با شش گزارش توجیهی به مجلس تقدیم می شود. سال ها است که دیگر من از نزدیک با این لوایح درگیر نیستم، ولی یادم می آید که در سازمان برنامه قدیم یک لایحه بسیار قطور راجع به مالیات برارزش افزوده برای نظرخواهی آمده بود، فکر کردم حتماً گزارش توجیهی دارد و بقیه آن تبصره ها است. فکر کردم اشتباه شده، زنگ زدم به دوستان در وزارتخانه، گفتند گزارشات توجیهی همین است و بس، محاسبه کردم دیدم آن لایحه اولیه اگر بخواهد اجرا شود به اندازه کل کتاب های درسی ایران فقط فاکتور باید صادر شود. من دیگر بقیه لایحه را مطالعه نکردم و در پاسخ نوشتم که چنین چیزی غیر ممکن است، پس روی آن فکر نکنید، اما در کشورهای خارجی لوایح معمولاً همراه با شش گزارش توجیهی تقدیم می شود.
یکی گزارش توجیهی اجرایی، به این معنا که بدون توجه به این که ایده لایحه خوب است یا بد، فقط این سئوال مطرح می شود که آیا قابل اجرا است؟
توجیه دوم، توجیه فنی است که اصلاً ربطی به خوبی و بدی ایده ای ندارد که نماینده مجلس باید در مورد آن تصمیم بگیرد، در توجیه فنی برای مثال از نظر حقوقی سئوال می شود که آیا این اصطلاحات به کار گرفته شده حقوقی است ؟ آیا قابل تعبیر و تفسیر است ؟ قوانینی که منسوخ شده کدام ها هستند؟
توجیه سوم، گزارش توجیه مالی است. در توجیه مالی این سئوال مطرح می شود که لایحه مذکور چقدر برای دولت خرج دارد؟ چقدر درآمد ایجاد خواهد کرد؟
توجیه چهارم، توجیه اقتصادی است، یعنی از دید متغیرهای اقتصادی اصلی، تولید سرانه، بیکاری، صادرات، ارز و مقولاتی از این قبیل که غیر از مقولات مالی است، در گزارش اقتصادی این سئوال مطرح می شود که لایحه در صورت تصویب چه اثری روی متغیرهای اقتصادی دارد.
گزارش پنجم، توجیه اجتماعی است، چون لایحه ای اگر قانون شود الزاماً گروه هایی در جامعه از آن سود می برند و گروههای دیگر زیان می بینند، این لایحه تجزیه و تحلیل می کند که کدام گروه چه مقدار سود و چگونه سود می برند و ساختار اجتماعی جامعه با این لایحه تغییر خواهد کرد یا نه ؟
در نهایت گزارش توجیهی سیاسی است. به عبارت دیگر بحث می کند که ساختار سیاسی جامعه تحت این لایحه تا چه اندازه تغییر می کند و البته ممکن است جنبه سیاسی یک لایحه کمتر باشد یا بیشتر. به هر حال معمولاً وقتی یک لایحه به مجلس می آید باید اگر مثلاً دو صفحهباشد به اندازه 50 صفحه توجیهات داشته باشد تا ابعاد مسئله روشن شود، ولی متأسفانه وقتی به لوایح نگاه می کنیم می بینیم که به مفهوم توجیه توجه نمی کنند و این اتفاقاتی که در مجلس ما می افتد و هزار تا مسئله دیگر به این مشکل بر می گردد.
