دکترین مردم شناسی

     مردم چینی و امت سازی در قاعده ی هرم جامعه ی هجری ، ابعاد پیچیده تری نسبت به مردم چینی در قاعده ی هرم جامعه ی مدنی دارد . انسان شناسی در جامعه ی هجری ، دو حوزه ی کلی فردی و اجتماعی را با متغیرها و مؤلفه های مال ، نفس ، ناموس ، عدل ، انصاف و قسط رقم می زند . در این انسان شناسی ، متِعلق و متَعلق انسان متغیر اساسی شناخت اوست . از سوی دیگر ، تولی و تعقد انسان که ولایت چه کسی را می پذیرد و از چه کسی برائت می جوید و با چه کسی مناسبات سیاسی ـ اجتماعی خود را منعقد نموده و تعقد صورت می دهد ، متغیر بعدی محسوب می شود . مؤلفه های تعقد ، یا تولی و تبری و یا حق و باطل هستند . [1]

---

[1] - Strategic Planning – www. Andishkadeh . ir .

جامعه ی هجری 2

     بنای مردم ، یا چینش مردم ، در جامعه ی هجری نیز بر مبنای سرمایه ی انسانی است . از مردم چینی ، معماران انقلاب اسلامی به « امت سازی » و ایجاد بنای امت یاد کردند . لایه های سرمایه داری برای ایجاد بنای امت واجد چهار بخش است :

 

1 ـ  سرمایه ی ایمان :

     انسان ها بر مبنای ایمانی که دارند و تولید ایمانی که می توانند صورت دهند سرمایه ی ایمان را در جامعه ایجاد می کنند . انسان طراز در چنین جامعه ای انسانی است که سرشار از سرمایه ی ایمان باشد و بتواند ایمان را در سایر انسان ها به وجود آورده و تقویت کند. سرمایه ی ایمانی ، زیربنای سرمایه های انسانی است و ملاک سنجش سایر سرمایه ها محسوب می شود .  

2 ـ  سرمایه ی علمی :

     تولید سرمایه ی علمی مبتنی بر سرمایه ی ایمان، لایه ی بعدی سرمایه در امت سازی را تشکیل
می دهد.[1]

 

3 ـ  سرمایه ی اجتماعی :

    تعامل و روابط اجتماعی انسان ها نیز با هدف تولید ایمان و نه به قصد تولید مادی ، سرمایه محسوب
می شوند .

 

4 ـ  سرمایه ی مادی :

    روبنایی ترین سرمایه در جامعه ی هجری سرمایه ی مادی است .

     بنای دولت و چینش حکومت ، در جامعه ی هجری برمبنای مردم سالاری دینی Teo-democracy ، تئو ـ دموکراسی است . بایسته است حاکمان در چنین جامعه ای ، متدین و عادل باشند .

     مرحله ی نظام چینی در جامعه ی هجری ، مبتنی بر هنجارهای اجتماعی و شرعی شکل می گیرد و سبب می گردد ارزش های الهی در جامعه نهادینه شوند و در مقابل مشارکت در جامعه ی مدنی، مردم در جامعه ی با حکومت « معاونت » می کنند ، [2] اعتماد یز بر پایه ی معاونت معنا می یابد . در این مرحله ، نظام های مبتنی بر شرع ، مردم مؤمن را در کنار مردم غیرمتدین به حاکمان متدین متصل می سازند .

 

---

[1]  ـ  امِیرَالمُومِنِینَ یَقُولُ أیُّهَا النَّاسُ اعلَمُوا أنَّ کَمَالَ الدِّینِ طَلَبُ العِلمِ وَ العَمَلُ بِهِ ألَا وَ أِنَّ طَلَبَ العِلمِ أوجَبُ عَلَیکُم مِن طَلَبِ المَالِ أِنَّ
     المَالَ مَقسُومُ مَضمُونُ لَکُم قَد قَسَمَهُ عَدِلٌ بَینَکُم وَ ضَمِنهِ وَ سَیَفِی لَکُم وَ العِلمُ مَخزُونٌ عِندَ اُهلِهِ وَ قَد اُمِرتُم بِطَلَبِهِ مِن اُهلِهِ فَاطُلُبُوه
     ( الکافی ، شیخ کلینی ، جلد یک ، صفحه 30 ) .

     امیرالمؤمنین (ع) میفرمود : ای مردم بدانید کمال دین طلب علم و عمل بدانست ، بدانید که طلب علم بر شما از طلب مال
     لازم تر است زیرا مال برای شما قسمت و تضمین شده . عادلی ( که خداست ) آن را بین شما قسمت کرده و تضمین نموده و
     بشما می رساند ولی علم نزد أهلش نگهداشته شده و شما مأمورید که آن را از اهلش طلب کنید ، پس آن را بخواهید . ( اصول
     کافی ، سید جواد مصطفوی ، جلد یک ، صفحه ی 35 ) .

[2]  ـ وَ تَعاوَنوا عَلَی البِرِّ وَ لا تَعاوَنِوا عَلَی الأِثمِ وَ العُدوانِ وَ اتَّقُوا اللهَ شَدیدُ العِقابِ ( قرآن کریم ، سوره ی مائده ، آیه ی 2 ) .

     و ( همواره ) در راه نیکی و پرهیزگاری با هم تعاون کنید ! و ( هرگز ) در راه گناه و تعدّی همکاری ننمایید ! و از ( مخالفت
     فرمان ) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است ! ( ترجمه ی قرآن کریم ، ناصر مکارم شیرازی ) .

 

جامعه ی هجری

     ریشه شناسی جامعه ی مدنی ، در مفهوم « مدنیت » ، « تمدن »‌و « مُدُن » عبری است که در عربی « مدینه » گفته می شود . ما به ازای فارسی مدن ، « شهر » است که در یونان باستان به آن « پلیس » [1] و در روم باستان به آن « سیویل » [2] اطلاق می شده است . در متن قرآن نیز به مدینه اشاره شده است . اما هدف غایی در جامعه ی مبتنی بر آموزه هایس اسلامی ، در تبیین مفهوم « هجرت » [3] است . «‌هجر» ریشه ی حبشی دارد که در فارسی به آن « کوچ » گفته می شود . مبدأ تاریخ اسلام نیز بر هجرت نهاده شده است . ارزش در اسلام در مقابل انسان متمدن غربی در « مهاجر » بودن است و پیامبر اکرم (ص) فرموده اند که :
مهاجر کسی است که از گناهان هجرت کند . [4]

     بنای مردم ، یا چینش مردم ، در جامعه ی هجری نیز بر مبنای سرمایه ی انسانی است . از مردم چینی ، معماران انقلاب اسلامی به « امت سازی » و ایجاد بنای امت یاد کردند . لایه های سرمایه داری برای ایجاد بنای امت واجد چهار بخش است ، که در آینده به آن اشاره خواهیم کرد.

---

[1] - IIo`liV , Po`lis = city ( Ancient Greek ) .

   Derived English words from Polis : Policy ( science , or the tactics , of government ) ; Polity, Politic ( with extn    political , now sense – differentiated ) , politician ( cf technician from technic ) , politics . ( Origins – An Etymological Dictionary of Modern English , Eric Partridge , Routledge Publication , 2006 , Page 2478 ) .

 

[2] - Civil = City State .

   Derived English words from city : sep citadel and citizen ; citify ; civic , civicism , civics ; civil, civilian , civility , civilize and eivilization  ( The Same , Page 519 ) .   

[3]  ـ وَ مَن یُهاجِر فی سَبیلِ اللهِ یَجِد فِی الارضِ مُراغَماً کَثیراً وَسَعَهَ وَ مَن یَخرُج مِن بَیتِهِ مُهاجِراً إِلَی اللهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ یُدرِکهُ المَوتُ فَقَد
      وَقَعَ اَجرُهُ عَلَی اللهِ وَ کانَ اللهُ غَفُوراً رَحیماً ( قرآن الکریم ، سوریه ی نساء ، ایه ی 100 )

      کسی که در راه خدا هجرت کند . جاهای امنِ فراوان و گسترده ای در زمین می یابد و هر کس بعنوان مهاجرت به سوی خداو
      پیامبر او ، از خانه خود بیرون رود ، سپس مرگش فرا رسد ، پاداش او بر خداست و خداوند ، آمرزنده و مهربان است .

      ( ترجمه ی قرآن کریم ، ناصر مکارم شیرازی ) .

[4]  ـ وَ المُهاجِرُ مَن هَجَرَ السَّیِّئَاتِ وَ تَرَکَ مَا حَرَّمَ اللهُ عَلَیه ( مشکاه الانوار فی غرر الاخبار ، فضل بن حسن حفید شیخ طبرسی ، نشر
     حیدریه ، صفحه ی 38 )‌.

جامعه ی مدنی

     هرم جامعه مبتنی بر پارادایم امانیسم ، جامعه ی مدنی [1] را بر می تابد . در چنین جامعـه ای ملت چینی ، براساس سرمایه های انسانی صورت می پذیرد . در جامعه سازی مدرن ، سرمایه ی انسانی [2] ، سه بخش عمده دارد :

 

1 ـ  سرمایه ی مادی  Financial Capital :

   مردم در جامعه ی مدنی نسبت به ثروتی[3] که دارا هستند و یا نسبت به ثروتی که تولید می کنند ، سرمایه ی مادی را ایجاد می کنند ، این سرمایه زیربنای سرمایه های انسانی است و معیار سنجش و اندازه گیری سایر سرمایه ها محسوب می شود .

 

2 ـ  سرمایه ی علمی  Scientific Capital :

     سرمایه ی علمی در جامعه ی مدنی عموماً نسبت به تولید سرمایه ی مادی ارزشیابی می شود .

 

3 ـ  سرمایه ی اجتماعی Social Capital :

     سرمایه ی اجتماعی روبنای سرمایه های انسانی است . غرب به دلیل فروپاشی مناسبات خانواده از یک سو و رشد تفرد [4] از سوی دیگر ، در ساختار اجتماعی خود در نیم قرن اخیر با بحران سرمایه ی اجتماعی رو به روست .

    دولت چینی بر مبنای دو ایدئولوژی شاخص سوسیالیسم و لیبرالیسم ، در جامعه ی مدنی شکل می گیرد . « دموکراسی » [5] یا حاکمیت مردم بر مردم ، در قالب سوسیال ـ دموکراسی و لیبرال ـ دموکراسی بهترین شکل ساختار سیاسی در این حکومت ها محسوب می شود .

      مرحله ی نظام چینی در جامعه ی مدنی ، نیز مبتنی بر سیستم های سکولار است . چنین سیستم هایی بر مبنای هنجارهای اجتماعی و عرفی طراحی شده و در جامعه ارزش های دنیوی و سکولار را نهادینه می کنند. این سیستم ها حلقه ی اتصال حاکمان غیرمتدین در رأس هرم با مردم غیرمتدین در قاعده ی هرم هستند . ادامه ی روند نظام چینی در قاعده ی هرم ، صنف بندی مردم در قالب سازمان های غیردولتی [6] را رقم می زند که مهـم ترین کارکرد جامعـه ی مدنی محســوب می شود . دو مؤلفه ی اساسی در نظـام چینـی این جامعه ، میزان « مشارکت » مردم در حکومت و « اعتماد » مردم به حکومت برمبنای مشارکت است .

     تعداد سیستـم های هر جامعه ی مدنی ، نسبت به پیچیـدگی هر جامعه ، متغیــر است . ایالات متحده با بیشترین تعداد سیستم های اجتماعی و حکومتی ، پیچیده ترین ساختار حکومتی را داراست .

---

[1] - Civil society .

[2] - Human Capital .

[3] -Wealth .

[4] - Individualism .

[5] - Democracy .

[6] - Nongovernmental Organization ( N.G.O) .

ساختار جامعه

     روند طرح ریزی جامعه ، بر مبنای الگوی سیستم ارگانیکی شکل می یابد که در آن جامعه به مثابه ی یک هرم در نظر گرفته می شود . این هرم از سه بخش تشکیل شده است : قاعده ی هرم که شامل مردم
است ، رأس هرم که شامل دولت است و حدفاصل میان قاعده و رأس هرم یا میان مردم و دولت ، که به عنوان نظام یا سیستم شناخته می شود . [1]

     بنای نظام ، یا چینش سیستم ، که از  آن به ساماندهی مناسبات مردم و حکومت یاد می شود ، گام سوم است . نظام یا سیستم ، به مثابه فرش است . فرش از سه جزء اصلی تشکیل می شود:

     تارها که از بالا به پایین کشیده می شوند ، پودها که به صورت افقی با تارها تقاطع پیدا می کنند . و
گره ها که میان تقاطع تارها و پودها زده می شوند . هر یک از مردم معادل یکی از گره ها هستند ، حکومت همچون پودهاست و نظام مانند تارها ،که از بالا به پایین کشیده شده و شیرازه ی جامعه ـ فرش را تشکیل می دهد . برای نمونه ، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی ، در رأس ، کسی را در دولت به نام وزیر دارد و لایه های مدیریتی آن تا پایین ترین سطوح، نقش پودها را دارند .

مردم به عنوان ارائه کنند و دریافت کننده خدمات بهداشتی در این سطوح چینش می شوند . آنچه مردم را به عنوان پزشک و یا بیمار و مدیران را در این سطوح یکپارچه می سازد ، « نظام » بهداشت ،‌ درمان و آموزش پزشکی است که از بالا در رأس جامعه تا پایین در قاعده ی جامعه و در میان تک تک مردم کشیده می شود . نظام سازی در اینجا ، تنظیم مناسبات مردم و حکومت ، در امر بهداشت و درمان است . حکومت از طریق نظام مربوطه ، بهداشت و درمان را برای مردم محقق و تسهیل می سازد .

     شناخت روند طرح ریزی افقی و عمودی در جامعه سازی، ساختار جامعه را در هر تمدن شکل می دهد .

---

[1] -  Strategic Planning – www. Andishkadeh . ir .

 

رویکرد اجتماع مدار

 طرح ریزی استراتژیک در رویکرد اجتماع مدار ، بر مفهوم « جامعه »[1] بنا شده است . از آن جا که دامنه ی « نیاز ها » ، انسان را به سوی تشکیل جامعه سوق می دهد ، هنگامی که در کنار یکدیگر مجتمع شدند ، اجتماع را به سوی تشکیل جامعه سوق می دهد ، هنگامی که در کنار یکدیگر مجتمع شدند ، اجتماع را تشکیل می دهند و هنگامی که به تبع سیستم های موجود اجتماعی ، واجد شغل و صنف برای رفع نیازهای جمعی شدند جامعه را رقم می زنند .

     جهت گیری نقش اجتماعی انسان ، در تلقی غربی بر پایه ی « ‌اداره ی انسان ها » در دانش مدیریت شکل می گیرد . طراحی سیستم های اجتماعی ، پیدایش سازمان ها و طبقه بندی مشاغل [2] مبتنی بر تخصص افراد ، سه طیف اساسی در بنیان های اجامعه سازی در این تلقی هستند ، تا « منفعت » را به عنوان عنصر قوام و دوام اجتماع و جامعه ی مدرن شکل دهند .

     در تلقی اسلامی ، « مسئولیت » به جای شغل ( و مشغولیت صرف ) ، مبتنی بر تعهد ، زمینه ی پیدایش نهادها و ساخت مندی نظام های اجتماعی است . « امامت » نیز بر پایه ی « اقتدای مأمومین به امام » به عنصر قوام جامعه ی اسلامی مبتنی بر « عقیده ی توحیدی » تبدیل می شود . [3]

     همان گونه که قبلاً گفته شد روند عمودی در طرح ریزی جامعه ، شامل سه دسته ساختمان سازی است : ‌ساخت مردم یاNation building  ، ساخت دولت یا  State building ، ساخت نظام یا System building  .

     در بخش نخست یا مردم چینیNation building  چگونگی چینش مردم از حیث تنظیم نقش ها برای تک تک مردم در پاسخ گویی به نیازهای یک جامعه ی در حال پیش رفت مطرح است . اگر نقش هایی که هر یک از مردم در یک جامعه «پس رفت» داشته و ضمن عقب ماندن از مناسبات زمان، به انحطاط می رسد .

در بخش دوم یا دولت چینی State building دولت سازی مطرح است . چگونگی چینش دولت از حیث مدیریت نقش ها و مدیریت بر نقش ها در پاسخ گویی به نیازهای جامعه، مسأله ی اصلی دولت چینی است .

   در بخش سوم یا System building ، سیستم سازی یا سامان دهی روابط دولت با مردم مطرح است .

چگونگی چینش مناسبات دولت با مردم در تنظیم نقش ها و مدیریت بر آن در پاسخ گویی به نیازهای جامعه ، موضوع نظام سازی است . باتوجه به تعریف سیستم ، ایجاد ارتباط معنادار میان اجزا در یک کل که در نسبت با محیط خدمات ارائه کند ـ در نظام سازی ، تلاش بر این است تا میان اجزایی که مردم و دولت را پیوند داده،ارتباط معنادار پدید آید تا این ارتباط میان اجزا ، ‌به ارائه خدمات به محیط منتج شود . این سه دسته ایجاد ساختمـان ، به ایجاد یکپارچه ی بنای جامعـه منتج می شود . هر یـک از کشورها از نظـرجامعه سازی ، در یکی از این سه مرحله قرار دارند ، یعنی یا در مرحله ی یکم ـ مردم چینی هستند ، یا در مرحله ی دوم ـ دولت چینی و یا در مرحله ی سوم جامعه سازی ـ نظام سازی هستند .

     امروزه در علوم سیاسی، ایجاد ساختمان دولت و ساختمان ملت، از پروژه های اصلی محسوب می شود . اهمیت این مسأله را می توان در کتاب ملت سازی فرانسیس فوکویاما [4] دید .

---

[1] - Societas ( Latin ) , Society ( English ) .

[2] - Job classification .

[3] - Strategic Planning – www. Andishkadeh . ir .    

[4] - Fukuyama . Francis – state building – cornell university press-New York – 2004 .

طیف شناسی جوامع(بخش پایانی)

5  ـ  جامعه ی هجری :

     و اما آخرین نوع جامعه که مطرح است ؛ جامعه ی « هجری [1] » است . جامعه ی هجری در سطح حکومت با چینش «‌مُلک » نمایان می شود و با چینش « امت » در قاعده ، شکلی متفاوت می یابد . امت ، نه مردم ( ناس ) ، نه ملت ، نه قوم ، نه نژاد ، نه غنی یا فقیر ، نه بورژوا ، نه توده ، نه طبقه ، نه صنف و ... ، فقط اُمت وسط و واحده .

     این ساختاری است که در جامعه ی هجری رقم می خورد .

     مفهوم هجر[2] واژه ای حبشی به معنی شهر است که در قـرآن آمده است که اساس شکل گیری اجتماع را

رقم می زند . انسان مسلمان در سلوک اجتماعی خود از نماز و روزه ، تا حج و جهاد ، تا تولی و تبری با یک متغیر روبرو است : « هجرت » .

     انسان مهاجر کسی است که از آنچه خدا حرام نموده است ، هجرت می کند . [3]

---

[1] - Strateguc Planning – www.Andishkadeh . ir .

[2]  ـ دریایی ، محمد رسول ، سقوط تمدن ها ، نشر آفرینش ، تهران ، 1373 ، ص 189 .

 

[3]  ـ وَ المُهاجِرُ مَن هَجَرَ السَّیِّئَاتِ وَ‌تَرَکَ مَا حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیه ( مشکاه الانوار فی غرر الاخبار ، فضل بن حسن حفید شیخ طبرسی ، نشر
     حیدریه ، صفحه ی 38 )‌.

 

طیف شناسی جوامع 3

4  ـ  جامعه ی بورژوایی

     در اواخر دوره ی قرون وسطا و اوایل دوره ی مدرن در اروپا ، در طول پانصد یا ششصد سال ، نظام فئودالی در غرب شکل گرفت و به دنبال آن اساس شکل گیری نظام بورژوایی رقم خورد . در این زمان بود که ملت سازی نوین توسط بورژواها آغاز گردید . روندی که پس از قرن هفدهم به ایدئولوژی مرکانتیلیزم یا سوداگری و پیدایش طبقه ی Merchent در مرکز اروپا ، در انگلیس ، فرانسه ، آلمان و سوئیس منتج شد.

     آنچه امروز جامعه ی مدنی در میان فارسی زبانان و سیویل سوسایتی Civil Society در زبان غربی ها خوانده می شود ، در واقع همان جامعه ی بورژوایی است که اساس شکل گیری آن ، بر طبقه ی اجتماعی مرچنت Merechent یا سوداگر متمرکز است . [1]

     تفاوت تمام این جوامع را می توان در قاعده ی « هرم »‌آن ها مشاهده نمود . در الگوی ایرانی ، « مردم » چینش می شود . در مُدل یهودی ، قوم « یهود » چینش شده و در مُدل یونانی ، City چینش می شود . در مُدل رومی Nation ، چینش می شود و در مدل بورژوایی « تاجران » ‌، به جای قوم می نشینند و توده ی مردم از حیث فعالیت اقتصادی چینش می شوند .

     منظور از چینش چیست ؟ این که ، قرار گرفتن حاکمان در رأس هرم ، باید از قاعده ی هِرم صورت پذیرد . تأثیر و نفوذی که افراد در قاعده ی هرم دارند ؛ تعیین کننده رأس هرم است . چه کسی ؟ و چگونه ؟

افراد زیادی وجود دارند ، اما در هر جامعه ای ، تنها کسانی که از نفوذ و قابلیت اعمال قدرت برخوردارند ، در ایجاد و استمرار حکومت تأثیر گذارند . برای نمونه ، در نظام « مرکانتیلیسی » ، طبقه ی مرچنت و بورژواها هستند که نقش اساسی را ایفا می نمایند . 

     لذا ، آن گاه که گفته می شود ؛ چینش مردم ، منظور آن بخشی از مردم است که در ایجاد قدرت تأثیر گذارند . این مردم تأثیرگذار ، کانون جامعه سازی ، محسوب می شوند . آن جا که از جامعه ی شهری سخن به میان می آید ؛ منظور شهروند بانفوذ است که حکومت را جابه جا می کند و یا با چینش قوم در جامعه ی مدینا ، حکومت توسط «‌قوم » تحت عنوان ملک ، معنا می یابد .

     اکنون در صحبت از جامعه ی مدنی ـ یا همان جامعه ی بورژوایی در مدرنیته ـ هموراه بر این نکته تأکید می شود ، که صنف ها و نهادهایی مستقل از دولت مطرح هستند که در جابه جایی قدرت نقش مؤثر را برعهده دارند . این نهادها ، حلقه ی واسط میان مردم و حکومت بوده و بازی گر غیر دولتی محسوب
می شوند . مفهوم جامعه ی مدنی ، از عصر هل در دویست سال اخیر به این سو ، دگرگونی گسترده ای نسبت به گذشته یافته است .

---

[1]  ـ هاٍبرماس . یورگن ،  حوزه ی عمومی و قدرت ، تهران ، 1382 ، ص 84 .

طیف شناسی جوامع 2

٣   ـ  جامعه ی پلیس  

      جامعه ی سوم ، جامعه ی پلیـس Polis است . دولت ـ شهر یونانی ، پلیس خوانده می شد . اطراف شهرها حصارهایی ایجاد شده و در آن شهرها ، دولتی استقرار می یافت ؛ « دولت های شهری » ، ‌مانند شوراهای شهر امروزی . مجلس و دولت انتخاب شده و مردم می توانستند در جلسات آن ها حضور یابند . این ساختار پلیس را دولت ـ شهر - State می نامیدند .

     در جامعه ی یونانی پلیس Polis ، حوزه ی دولت سازی یا State-buliding به مفهوم دیگری شناخته می شد : ساختمان شهر City-Building  ، نه ساختمان دولت . البته در این ساختار ، بَرده ها و زنان جایگاهی نداشتند و نمی توانستند رأی دهند . از منظر افلاطون ، مفهوم فرزانه سالاری یا فیلسوف سالاری مطرح بود . شاگرد وی ، ارسطو نیز گرایش به حکومت اشراف یا آریستوکراسی داشت . [1]

     بنابراین ، در نوع جامعه ی ایرانی ، چینش « مردم » ، در جامعه ی یهود ، چینش « قوم » ، و در جامعه ی یونانی ، چینش ساختار توده Demo ، مَدنظر بود . در نوع جامعه ی یوننی قومیت مطرح نبود ، اما بَربَرها ، بَرده ها و زنان حق رأی نداشتند . در جامعه ی پلیس ، فاصله ی میان توده با دولت مشخص تر از فاصله ی قوم و ملک در جامعه ی مدینا ، یا فاصله ی مردم و شاهنشاه در جامعه ی شهری بود . در این جامعه ، اهمیت از آن مردم نبود ، بلکه نظامی که توده را به حکومت متصل می ساخت اهمیت داشت .

 

٤ ـ  جامعه ی رومی

     نوع چهارم جامعه که در طول تاریخ ، به خصوص در دو هزار سال گذشته ، مطرح بوده است ، جامعه ی رومی است .

     حوزه ی رومی ، از کشور رومانیِ امروز ، در شمال دریای سیاه ، تا کشور ایتالیا با تمرکز در ناپل ، میلان و شهر رُم گسترش داشته است . این حوزه ، با دو بال ، امپراتوری بیزانس ، رُم شرقی ( ترکیه ) و امپراتوری رُم غربی که نوار ساحلی شمال آفریقا و منطقه ی جنوب اروپا را در بر می گرفت ،‌نوع دیگری از جامعه را رقم می زدند ؛ جامعه ی سیویل :  مفهومی لاتین که امروز بسیار مشهور است و با عنوان سیویل سوسایتی
Civil Society شناخته می شود . همچنین مفهوم سیویلایزشن Civilization که به غلط « تمدن » خوانده می شود از همین عنوان سیویل Civil گرفته شده است .

     در این نوع جامعه که مکمل جامعه ی پلیس یونانی است ، به جای دولت ـ شهر City-State ، مقوله ی دولت ـ ملت Nation - State مطرح گردید .

        بدین سان نظامی که توده ی جمعیت یک محل یعنی City را به دولت متصل می ساخت و جامعه ی پلیس را شکل می داد ، بسط یافت . به گونه ای که توده ی جمعیت سرزمین های گوناگون را به دولت مرتبط نمود . در این روی کرد ، ‌مفهوم Nation پدید آمد که دربردارنده ی خصوصیات و ویژگی های مشترک چند City  گوناگون بود . در واقع ، جمعیت ده ها City  متفاوت از نظر نژاد و زبان در نوار شمالی و جنوبی دریای مدیترانه از این حیث که ارزش های دولت روم را پذیرفته و متحد و یکپارچه شده بودند به پدیده ی Nation بدل گشته بودند .

---

[1] - Strategic Planning – www.Andishkadeh . ir .

طیف شناسی جوامع

تجربه ی بشری ، شش نوع جامعه سازی را در دوران سه هزار ساله ی اخیر می نمایاند .

 

1 ـ  جامعه ی شهری

     نوع نخست آن ، جامعه ی ایرانی است . در این نوع جامعه ، مفهومی به نام « شهر » موضوعیت یافت . در عصر ایران باستان ، در جامعه ی شهری به اداره کننده شهر ، « شهردار » و به متولی نظم و امنیت شهر ، « شهریار » اطلاق می کردند .[1] شهریار ، مقامی حکومتی بود که باید امنیت مردم را تأمین می کرد . به ساکنین شهر ، واژه « شهروند » لقب داده شد . آنان از حقوق شهروندی برخوردار بودند . اصطلاح شهر از سه هزار سال یش به ویژه در عصر هخامنشینان در ایران مرسوم است .

     بدین ترتیب ، مبتنی بر چینش مردم به عنوان شهروند در قاعده ی هرم جامعه ، شهر یا جامعه ی شهری شکل می گرفت . دو حوزه ی دولت و نظام در جامعه ی شهری ، متأثر از مسأله ی چینش آحاد جمعیت به عنوان « مردم » بود .

   

2  ـ  جامعه ی مدنی

     جامعه ی دیگری که از قدمت زیادی برخوردار است ، جامعه ی « مِدینا » است . مدینا در زبان عبری ، به تجمع قوم یهود گفته می شود . مفهوم مدینا بر یک قوم از یک نژاد و یک مذهب اطلاق می شود و لذا نمی توان آن را بر شهری که از اقوام و مذاهب گوناگون آکنده است ، نهاد . از این رو ، قاعده ی هرم جامعه در مدینا ، « قوم » است نه مردم . مِدینا ، مُدُن ، مدائن و تمدن ، الفاظی عبری هستند که از یهود وارد زبان عربی شده اند . لذا مدنی و مدنیت ، معرّب شده ی مدینا است .

     متغیر مِدینا « قوم » است ؛ منظور قومیت یهود ، نه هر مردمی ، که جایی متمرکز شده باشند .
جامعه ی شاخص آن نیز ، جامعه ی داود و سلیمان (ع) است . حکومت یا مُلک سلیمان در فلسطین ، یک اجتماع مَدنی بود و اورشلیم در آن روزگار یک جامعه ی مدنی ساده ، از حیث قومی بود . مسأله ی مدینا ،‌ روستا یا شهر نبوده و نیست ؛ بلکه هرتجمع قوم یهود که سازمان یافته باشد را در بَر می گرفته و می گیرد . جامعه ی مدینا پس از جامعه ی شهری ، جامعه ی دوم ساخت یافته ی کامل بشری در سه هزار سال گذشته محسوب می شود . [2]

---

[1]  ـ فرهنگ دهخدا ـ ذیل کلمه ی شهریار و شهردار .

[2] - Strategic Planning – www. Andishkadeh . ir .