سکانس سوم پیشرفت
درک ضرورت دست یابی به علوم انسانی اسلامی، قبل از باور به سرمایه های فکری منحصربفرد مسلمانان و نقش بی بدیل آنها در پاسخگویی به نیازهای فردی و اجتماعی ( البته در قلمرو اختصاصی دین )، میسر نیست. چگونه می توان از علوم انسانی اسلامی سخن گفت در حالیکه از اسلام، به چیزی جز مجموعه ای ناقص از تعالیم عبادی و اخلاقی، آن هم با رویکرد فرد محور، قائل نبود؟
باید توجه داشت، آنچه به عنوان جریان سکولاریته در دنیای اسلام از آن صحبت می شود، بیش از آن که مولود تفکر اومانیستی در غرب باشد، ریشه در نگرش های انحرافی در برخی فرق و نحله های اسلامی دارد که با نصب برچسب تاریخی بر عمده تعالیم اجتماعی اسلام، و مرز کِشی میان ساحت فردی و ساحت اجتماعی، به عرفی گرایی در عرصه اجتماعی ( هر چند با پرچم اسلام ) تن داده اند. حتی امروزه، مسلمان نماهایی که دم از احیاء خلافت اسلامی می زنند، منظوری جز نهادینه سازی سکولاریسم البته با ایجاد خط بدعت، پاره پاره کردن دین، تفسیر به رأی و در نهایت قربانی کردن دین و عواطف دینی به پای تمایلات شیطانی خویش ندارند.
آنچه مسلم است، علوم انسانی اسلامی ثمره درک گوهر دین از یک سو( و فرار از قشری گرایی ) و نگاه جامع، همه جانبه و غیر گزینشی به همه تعالیم اسلامی بر اساس منابع دست اول است؛ در واقع، علوم انسانی اسلامی نه تنها بر انزوا و حاشیه نشینی اسلام در ساحت اجتماعی خط بطلان می کشد، بلکه لازمه تحقق بخش اعظم احکام و ارزش های اسلامی را منوط به حضور اسلام در متن جامعه و تشکیل نظام اسلامی می داند.
علاوه بر این، باور به لزوم دست یابی به علوم انسانی اسلامی، مفروض دانستن امکان دسترسی به فهم یقینی یا در بعضی موارد، فهم ظنی، لکن قوی و معتبر است؛ تردیدی نیست که نظام اسلامی واقعی، کارآمد و پاسخگو، مولود آن دسته از تفکراتی نیست که امکان فهم یقینی و حجیت ساز معارف اسلامی را منکر می شوند و به نسبیت معرفت دین قائل اند. نظام اسلامی به نظامی اطلاق می شود که بتواند ضمن فهم عمیق مبانی اسلامی و نوسازی ساختارهای اجتماعی مبتنی بر این مبانی، قادر باشد پاسخ سؤالات مورد نیاز خود( که دائماً در حال نو به نو شدن است ) را با روش یا روش های معتبر و دارای حجیت کافی از منابع دست اول اسلامی استخراج نماید و سپس بدون تغییر در جوهره پاسخ ها، آنها را با شرایط زمانی و مکانی وفق دهد.
باید توجه داشت، دست یابی به این روش یا روش ها که می تواند محصول بازخوانی تجربه اجتهاد اصیل و پویا در فقه شیعی به شمار رود، مهم ترین دغدغه محققان دنیای اسلام در فرایند دست یابی به علوم انسانی اسلامی است.
هم اکنون جای طرح این بحث اساسی وجود دارد که همگرایی مسلمانان عالم در عینیت بخشی به اهداف و مقاصد اسلامی، مستلزم سرایت دادن گفتمان تقریب مذاهب اسلامی به حوزه معرفت شناسی اسلامی است؛ در واقع، آنچه امروز ما را به دستاوردهای معرفت شناختی مشترک سوق می دهد، اهمیت یافتن بهره گیری از منابع مشترک اسلامی در جهت کشف مدل ها و نظامات تازه اجتماعی از قبیل نظام مردم سالاری دینی است که در تمامی جوامع اسلامی - صرف نظر از مذاهب گوناگون- قابل پیاده سازی باشد.
این امر فوری ترین ضرورت در دنیای اسلام در جهت به ثمرنشاندن موج تازه بیداری اسلامی محسوب می شود که جز از طریق تشکیل محافل علمی مشترک و به دور از هر نوع سیاست زدگی، میان متفکران سنی و شیعی، ممکن نیست.
