مبانی و مقدمات علم مدیریت 1

موضع علمی علوم اجتماعی

واژه علوم اجتماعی مشتمل بر جمیع علوم است که به انسان مرتبط می شود. این علوم عبارتند از :

جامع شناسی ، روانشناسی ، مردم شناسی ، آموزش و پرورش، حقوق،  اقتصاد ، سیاست و مدیریت . بحث علم بودن یا نبودن علوم اجتماعی از این واقعیت ناشی شده است که موضوع علوم اجتماعی انسان است تغییر پذیری شدید رفتار انسان ، آن را غیر قابل پیش بینی می سازد و کاربرد هر گونه معیار و ضابطه دقیق را غیر ممکن می کند . درجه تغییر و تحول طبیعت انسان به ویژه در عصر حاضر بعلت آثار ناشی از پیشرفت‏های علم و تکنولوژِی به حدی است که هر پنج سال یکبار تحولات فکری عمیقی در افراد بوجود می آید . در حالیکه در علوم طبیعی و فیزیک که موضوع آن‏ها ماده است ، مشکلات مزبور وجود ندارد واصولی که در آن علوم بدست می آیند از درجه قطعیت و ثبات بالاتری برخور دارند و بیشتر قابل استناد و اعتماد می باشند . فرایند اندازه گیری در علوم فیزیکی میتواند به دفعات تکرار شود، لکن این امکان در علوم اجتماعی بویژه علوم رفتاری بسیار محدود است و چنانچه جانداری را بیش از یکبار مورد آزمایش قرار دهیم پاسخ‏های او بدلایل مختلف به مقدار قابل توجه‏ای تغییر می‏کند علاوه بر این آزمایشات در علوم فیزیکی معمولاً بصورت انفرادی انجام می گیرد، در حالیکه در علوم اجتماعی و رفتاری، آزمایش غالباً بطور گروهی است و مسایل منطقی و آماری در نتیجه گیری‏ های کلی درباره همه افراد گروه مشکلات و پیچیدگی‏ های متعددی را فراهم می آورد .

مدیریت بعنوان یک نظام علمی

علم مدیریت ، رشته ای از علوم اجتماعی می باشد . بسیاری از اطلاعات و تئوری ‏های علم مدیریت از معلوماتی که بشر از سایر رشته ‏های علوم اجتماعی از قبیل اقتصاد، جامعه شناسی ، روانشناسی و علوم سیاسی داشته، برگرفته شده است ؛ و به همین دلیل مدیریت را یک علم مصرف کننده تلقی می کنند، زیرا که از سایر رشته ‏های علوم اجتماعی بهره می گیرد .

علوم اجتماعی بطور کلی از همبستگی ‏ها و همکاری‏ های افراد بشر گفتگو می کند و علم مدیریت نیز به عقیده ”والدو“ به مطالعه و بحث درباره جنبـه ای از جنبه ‏های متعدد همکاری ‏های بین انسان‏ها می پردازد .

بنا به اعتقاد ”والاس دونهام“ رشته مطالعات اداری (مدیریت) در قلمرو علوم اجتماعی قرار می گیرد و تنها  رشته ای از رشته ‏های علوم اجتماعی است که در آن بین تئوری و عمل شکافی محسوس نیست.

نخستین مطالعات مربوط به اداره امور عمومی (مدیریت دولتی) بعنوان یک نظام علمی مستقل به ”وودرو ویلسن“ نسبت داده می شود که در سال 1887 در امریکا انجام گرفت و در مقاله ای منتشر شد. به زعم وی مدیریت علم است و هدف اصلی آن همانا کارآیی است . به نظر ویلسن برای این که مدیریت علم به حساب آید ، باید دارای اصولی عام و جهانی باشد و راه را برای پیش بینی ‏های علمی هموار سازد .

این اصول در مطالعات اداری که روابط علیت میان حقایق اداری را بصورت فرضیات و قضایا مطرح می سازد از طریق مشاهده و تجربه، آن‏ها را به اثبات می رساند و بعنوان معیاری برای پیش بینی و عمل به کار  می گیرد، مصداق دارد. البته نباید انتظار داشت که در علم مدیریت ، می توان اصولی را وضع کرد که بدون دخالت شرایط زمان و مکان و محیط کار ، دارای نتیجه مساوی و کاملاً قابل پیش بینی داشت. با این وجود، بنظر علمای متقدم مدیریت، سازمان‏ ها را میتوان با یک طریق مشابه مورد مطالعه قرار داد و نتایجی کم و بیش شبیه از هر مطالعه بدست آورد و نتایج مطالعات را بصورت تئوری‏های عام و کلی سازمانی که در همه جا و همه وقت صادق باشند تنظیم نمود. این تئوری‏ های عام در علم مدیریت بصورت اصل جلوه میکند و اصل مترادف با قانون بکار برده میشود . اصول سازمان و مدیریت اساس تئوری‏های علم مدیریت می باشند. هرچند که در خصوص این اصول و اینکه چقدر در جوامع مختلف مورد پذیرش واقع می شود، اجماع نخبگانی صورت نگرفته است.

علی رغم موارد یاد شده، بایستی این نکته را یادآور شد که امروزه بشر با توجه به پیشرفت های انجام شده آیا توانسته به مرحله پیش بینی در علوم اجتماعی و یا مدیریت برسد یا خیر؟ مسلماً بدلیل پیچیدگی انسان و همچنین نقصان در علوم فوق، هنوز بشر بطور قطعی فاقد چنین توانایی می باشد اما این بدان معنا نیست که این امر امکان پذیر نباشد.

با توجه به دلایل و شواهد فوق ، امروزه مدیریت بعنوان یک نظام علمی مورد بحث قرار می گیرد، اما نه در مفهومی که در علوم طبیعی (یا به قول پوزیتیوست ها که امروزه نیز در نزد صاحب نظران غربی نظرات آنها  مردود است) موجود باشد،  بلکه به معنای یک معرفت عینی و علمی، با فرض این که حقایق با مطلوب ‏های تحقیق در نیامیخته باشند. هدف از تأکید بر اهمیت حقایق در علم مدیریت این نیست که مطلوب‏ ها و باید ‏ها را بحساب نیاوریم ؛ بلکه، این تأکید مبین آن است که جهات عینی و علمی قضیه را آن طوری که هست بررسی کنیم.

البته بر این باوریم که محقق از راه احاطه بر پدیده مورد تحقیق و از طریق معرفت دقیق و عینی بر آن، سرانجام به مطلوب‏ های خود نیز خواهد رسید .

مدیریت صرفاً دانش عقلی یا علم نظری نیست، بلکه متضمن ‏مهارت علمی نیز می باشد . ‏مهارتی که در شخصیت مدیر نهفته است . البته آموزش رسمی علم مدیریت به توسعه این ‏مهارت کمک می کند بشرط آنکه محتوای آموزش بیشتر روی شناخت روابط و حقایق اداری متمرکز شود نه روی نظرات خاص .

ادامه دارد....